Langs de Energie Kathedraal naar Hattem

225. IJssel10: Wijhe - Hattem (begin NS: Station Wijhe Eind: Bushalte Hattem Centrum, afstand 21km)) Een mooie wandeling, die van Wijhe door de IJsselwaarden naar Hattem voert. Zoals al die IJsselplaatsjes is Wijhe (Wieje zeggen ze hier) ook zo’n duizend jaar oud. We lopen door een parkachtige omgeving naar de drukke N337. Het goede nieuws is dat hier achter een soort natuur-fietspad loopt wat zo nu en dan zo de IJsselwaarden ingaat. We lopen zo langs de IJssel naar het gehucht Herxen, waar de kleigaten liggen van een oude steenfabriek. Deze tichelgaten vormen nu een prachtig natuurgebied, waar het ijsvogeltje zou moeten zijn. De modderige paden slingeren naar het landgoed Windesheim een Havezate met een klooster uit de 14de eeuw. Het huis is een ruïne, maar de bijgebouwen en het landgoed (450Ha) zijn prachtig. We lopen voort langs de dijk richting Zwolle en zien de enorme IJsselcentrale uit het landschap opdoemen. Het oogt als een kathedraal zo groot is ie. Er zaten vroeger wel zes schoorstenen voor de turbines. Die hebben eigenlijk nooit allemaal gedraaid, want er er was te weinig koelwater. In feite is er nog maar een turbine actief; een moderne, goed voor zo’n 450MWh. Het gebouw uit 1955 is rijksmonument. Het terrein is omgeven door een park, waar je zorgvuldig omheen moet lopen. We volgen de dijk verder richting Zwolle. Als je de onverharde dijk neemt, loop je vast op de Kleine Veerweg, maar via de kribweg van beton kun je die Veerweg bereiken om het laatste dijkstuk naar de spoorbrug te nemen. Die brug is splinternieuw en wordt Hanzeboog genoemd. Met zijn bordeaurode kleur valt ie wel op. We gaan eroverheen om de IJssel nog eens van boven te bewonderen en om naar het hanzestadje Hattem te lopen. Hier is het overigens weer Gelderland. Ook Hattem is oud. De eerste bouwsels stonden er al in 800 volgens een abdijgeschrift. Jehebt hier diverse musea: Zoals die van Anton Pieck, Jan Voerman (jr. En sr.) en het Bakkersmuseum. Het zal wel aan de Voermannen hebben gelegen dat Pieck hier zijn museum kreeg, want Anton had volgens mij niet veel met Hattem. In Hattem staat een reus van een kerk (in de steigers 2014) met 2 grote orgels en het heeft een mooie Dijkpoort waardoorheen de weg naar de bus voert.

De IJssel en zijn linie

224. IJssel09: Deventer Wijhe


De IJssel en linie Een stevige wandeling voert ons van Deventer naar Wijhe langs vele stukken IJssel. Via de oude stadswallen (is nu een park) lopen Deventer uit naar de IJssel, waar we opnieuw geconfronteerd worden met een herinrichting van het landschap. Dit keer geen dijkverlegging maar een verdieping van de uiterwaarden, waardoor nieuwe meren ontstaan. Op water lopen was maar enkelen vergund, maar niet de argeloze wandelaar die nu wat dichter bij de dijk moet blijven en daar van het mooie uitzicht kan genieten. Uiteindelijk lopen we toch door de waarden naar het landgoed Rande, waar een versterkt huis (Havezate) stond en nu een verzameling gebouwen die Rande vormen. Er was hier zelfs een station op de lijn Zwolle Arnhem. Net voorbij het landgoed komen we langs een zelfbedienings picknickplaats aan het Randerpad. Met Senseoapparaat en koektrommel kun je je hier van koffie of thee voorzien. Een mooi initiatief op deze boerderij. Het duurt niet lang voordat we op een tweede Havezate uitkomen: Landgoed De Haere. Het ligt er prachtig bij en herbergt binnen zijn landgrenzen interessante dingen. Het huis zelf is een Franse stijl woning, het terroire bevat een grote zonnewijzer (gemist!) en een omvangrijk bunkerstelsel wat deel uitmaakte van de IJssellinie. Er waren hier zo’n 1200 man gelegerd die de Russen moesten tegenhouden. Even verderop was een caisson constructie (daar komen we verderop langs) die in de IJssel kon worden gedreven en afgezonken, waardoor de boel onder water kwam te staan. In het landgoed, onder de grond dus, vinden we een compleet commandocentrum en een hospitaal in bom- en gasvrije kelders. De Russen wisten er alles van. Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 is het gebied vrijgegeven. Een paar honderd meter verderop zien we nog een verdedigingsbult voor afweergeschut. De planners waren nl zo onhandig geweest om de stuw precies in het verlengde van twee torenspitsen aan te leggen. Ideaal om aan te vliegen dus. We lopen door Olst. Behalve dat het aan een spoor ligt geniet het weinig bekendheid, maar de Bakkers Molen aan de N337 (waar je niet kunt lopen) is leuk. Voort gaat het langs de IJssel langs Den Nul (is niets) en Fortmond. Ook hier herinrichting van de Duurse Waarden, maar ook een pad door een prachtig natuurgebied. Het laatste stuk voert ons naar Wijhe. Aan de oostkant ervan ligt landgoed Den Gelder. We lopen door de sombere hekken van de Havezate, waar een heer van Gelder nog steeds de baas is (Baron De Vos van Steenwijk dus). Let goed op het pad, want er is een verbinding naar het fietspad langs de spoorlijn over een gammel bruggetje.

Hanze en Dijken

223. IJssel 08: Brummen Deventer

(begin: NS Station Brummen Eind: NS station Deventer, afstand 29,2km) We lopen een lange route die zich kenmerkt door veel rivier en vooral door twee Hanzesteden Zutphen en Deventer. Onze wat langere tocht start in Brummen, een eeuwenoud (8ste eeuw) stadje waarvoor je even je best moet doen om dat te zien, want het centrum stelt niet veel voor. Toch staat er een groot Kasteel, Engelenburg genaamd. Als je van golfen houdt is dit je plek. Ik heb me tot Klein Engelenburg beperkt. Vanuit Brummen lopen we naar de IJsseldijk en daar begint de ellende van de dijkverlegging door Rijkswaterstaat. Natuurlijk het is noodzakelijk dat de IJssel een gedeelte van het hoge Rijnwater voor zijn rekening neemt, maar als wandelaar is het lastig lopen. Eind 2014 (nov) was men nog druk bezig de grond te verzetten en daarom een kleine omweg moeten maken. In 2015 komt het allemaal weer goed hoop ik. We komen uit bij de brug over de IJssel naar Zutphen. Die nemen we natuurlijk, want Zutphen is een van de Hanzesteden die we aandoen. Het is een van de oudste steden van Nederland (3de eeuw). Het centrum van toen (‘s-Gravenhof) heeft de volksverhuizingen overleefd, want het is het centrum van nu gebleven. Het is opmerkelijk, want zoals iedere Hanzestad is het verwoest door de Spanjaarden of de Staatsen of de Fransen. Honderden mensen zijn er vermoord, waarvan de het bloedbad van Zutphen op 17 november 1572 het bekendst is gebleven. Nu sieren de prachtige Berkelpoort, het stadhuis en de wijntoren de stad op. Zutphen is van oudsher een justitiestad. Hier was een opleiding voor rechercheur en natuurlijk rechtspraak. Opgeleid wordt er sinds 2010 niet meer, terwijl je je kunt afvragen hoe lang er nog recht zal worden gesproken in dit roemruchte provinciestadje. We steken via de spoorbrug de IJssel weer over en passeren een oude wasserij om daarna opnieuw in de dijkverlegging terecht te komen. Ik liep redelijk vast in de Voorsterklei, een prachtig natuurgebied. Gelukkig mocht ik van de uitvoerder naar de oude dijk lopen om vervolgens in landgoed De Poll te geraken bij de ruïne van kasteel Nijenbeek. Het donjon is het enige wat er nog van over is. Het verhaal gaat dat Renaud van Gelre hier door zijn broer gevangen werd gehouden en zoveel te eten kreeg, dat ze de celdeur open konden laten staan, zo dik was hij. Toen hij weer op vrije voeten was stierf hij al op 38 jarige leeftijd. Ook toen was dik zijn geen goed plan. De dijk wordt smal een mooi en we zien de Wilhelmina brug van Deventer liggen. Dit was de brug die voor de film “a bridge too far” werd gebruikt. De Bolwerkse zaagmolen die we passeren is 150 jaar oud en hoort bij Deventer, want deze kant van de IJssel is toch Overijssel. We zien hier ook de machtige Lebuinuskerk liggen die de hele sky-line van Deventer vanaf hier domineert. Met het pontje varen we naar de stad. Een bootritje (1,50EU) is goedkoper dan een dag parkeren in de stad. De schipper vaart er wel bij. Was Zutphen een rechtsstad, Deventer was een religiestad. Het verklaart in ieder geval de grote kerk die weliswaar kleiner dan de Utrechtse Dom toch moest imponeren. Ondanks de vele verwoestingen is er nog veel te zien van Deventer. Het kent vele hofjes en pleintjes, maar ook vele parken, die tot de oudste van ons land behoren. Van oudsher bakt Deventer koek. Bij Bussink kun je het nostaligsch naar binnen werken.

Langs Het Zwarte Schaar

222. IJssel 07: Doesburg - Brummen (Begin: Bushalte Karel Doormansingel (Doesburg); Eind: Treinstation (Brummen) Mooi om in Doesburg te beginnen. Het is een oude hanzestad die aan de mond van de Oude IJssel ligt en dus ook een vestingstad is. En dat is goed te zien, want er is weinig gebouwd om Doesburg (dat mocht niet) en je kunt er prachtig over de stadswallen lopen. De Waag en Het Stadhuis zijn prachtige monumenten en je brengt zo een uurtje in dit mooie stadje zoet. We verlaten het stadje aan de noordkant om langs de oostoever van Het Zwarte Schaar te gaan lopen. Het is een grote IJssel meander waar nu jachthavens en natuur zijn. De Fraterwaard ligt in het midden. Terwijl je langs het water loopt blijf je de Martinikerk van Doesburg zien, want zo'n meander schiet natuurlijk niet op. Eenmaal langs de IJssel schiet het weer op en zien we in de verte de Geldersche Toren. Hij is al van de 12de eeuw, maar is in de 19de eeuw neogotisch omgebouwd. In de verte passeren we Steenderen en als we na het gemaal aan de Grote beek het bosje induiken blijkt er ineens een mini stadje achter te liggen: Bronkhorst. Om er te komen lopen we over de oude motte heuvel, waar ooit het kasteel Bronckhorst heeft gestaan. Het stadje zelf is superklein, maar staat wel vol met oude pandjes, waar veel fietstoeristen op af komen. Vanaf Bronkhorst steken we de IJssel over met autoveer. Hier vinden ook weer wat buitens zoals de Wijde Landen en Spaensweerd. Let even op wanneer je bij Brummen die zeer drukke provinciale weg (N348) wilt oversteken: er ligt een diepe maar droge sloot achter, als er water in staat, naar rechts en OMLOPEN. Brummen is oeroud, maar dat is niet zo aan het plaatsje te zien. Bedenk dat aan de hogere veluwezoom veilig wonen was aan de IJssel. In Brummen passeren we Groot Engelenburg opnieuw een opgedirkt (19de eeuw) kasteel wat er al staat sinds de Middeleeuwen

De IJssel: Rivier of Kanaal

Begin: Treinstation (Westervoort); Eind: Bushalte Karel Doormanlaan (Doesburg) We zoeken de IJssel aan zijn Nederlandse begin bij Westervoort. We zitten aan de Hondsbroekse Pleij en de Pleijdijk. 't Is me niet duidelijk waar Pleij vandaan komt, maar het zal wel iets met land te maken. Enfin. bij de instroom van de IJssel is een heel parkje gemaakt met monumenten en een waterkering. 15% van Neder Rijn wordt hier afgevoerd naar het Noorden, de rest gaat over de Waal en de Rijn. Het verhaal gaat dat de Romeinse veldheer Drusus de IJssel tot aan Doesburg zou hebben gegraven als een van zijn beroemde kanalen. Het zou best kunnen, maar eigenlijk heeft de IJssel toch wel erg veel meanders en geologisch is hij minstens zo verklaarbaar als oude Rijnloop. De drie dijken (2 Pleij dijken en een Rijndijk) zijn mooi te belopen. Het voert ons naar de IJsselse oversteek waar in april 1945 de geallieerden de Duitsers versloegen. We passeren een verdacht kale afgeschermde heuvel waar ik een stort vermoed. Dat wordt extra bevestigd door een stortbedrijf en de vuilverbranding AVR die in volle glorie boven het landschap uitsteekt. Van Lathum had ik nog nooit gehoord, maar we passeren dit dorp, waar behalve een middeleeuws huis, niets te bleven is. Het valt op hoeveel grind en zandgraverijen hier zijn. Het landschap wordt dan meteen vertaald in recreatieterrein, want waar plassen ontstaan moeten scheepje met strand komen. Over zo'n vier kilometer strekken de meren met havens, wooneilanden en wat dies meer zij uit. In de herfst is het rustig en de strandjes zijn dan aangename plekken om even te verpozen. Het dorp Giesbeek sluit naadloos aan op de recreatie gebieden waar we eigenlijk aan de zuidkant van IJssel lopen. Na Giesbeek komt de IJssel weer als echte rivier op ons pad en passeren we het landgoed Bingerden. Het is dus geen kasteel, maar een buitenplaats, waar de graven Hamaland al in 970 vertoefden. Natuurlijk wordt het in de fik gestoken; door deDuitsers dit keer, maar het is herbouwd en het is nog steeds een buiten. De IJsseldijk loopt naar Doesburg, waar de Oude IJssel zich bij de IJssel voegt. Daar zijn nog heel wat waterweken voor nodig, zoals gemalen, sluizen en brug, maar dit zijn geen kleine stroompjes meer.

Langs de Oude IJssel

220. IJssel05: Gaanderen - Doesburg at EveryTrail

De IJssel is eigenlijk een oude Rijnloop en hier heet hij Oude IJssel, het verlengstuk van de Duitse Issel. De route is wat langer, om in een keer dit stuk van de IJssel te kunnen uitlopen naar de hoofdrivier die IJssel heet.

We beginnen in Gaanderen waar het treintje van/naar Winterwijk ons brengt. We lopen al gelijk door een beetje bosterrein om langs de Akkermansbeek te gaan. Het is een afwateringsbeek, die met de Bielheimerbeek in de Oude IJssel uitmondt. Helaas moeten we hier het mooie pad verlaten om via industrieterrein in Doetinchem te geraken. Het is de plaats van de Graafschap en heet ook wel Deutekom (nu weten we dus hoe Christine aan haar naam komt). Deutekom is oud. In 838 wordt het al genoemd. Er werden vier machtige poorten gebouwd en Doetinchem werd een belangrijke handelsstad. In 1527 brandde de stad af, en er is weinig overgebleven over de middeleeuwse geschiedenis van deze stad. En net zoals Arnhem en Nijmegen is ook Doetinchem door de geallieerden verwoest. Dus echt mooi is de stad niet, maar historie heeft het dus wel. 

Via De Huet (industrie) verlaten we de stad om tenslotte weer over een mooi IJsselpad bij Laag Keppel te komen. En dat is een verrassend stadje met mooi panden en een kasteel, Keppel genaamd. Het is particulier en na vele verwoestingen herbouwd door Bommen Berend (Bisschop van Munster). De van Lyndens wonen er nu. De familiestamboom gaat terug tot de 14de eeuw en ze laten alleen bezoekers op afspraak toe en de dorpelingen mogen er hun Sinterklaas vieren (zo lang dat nog mag tegenwoordig).

De Oude IJssel wordt nu op de voet gevolgd over schapendijken waar je sinds kort niet meer mag lopen. Als je minder apocrief wilt lopen, neem dan het zuidelijke fietspad en loop om landgoed Mulra heen. De schapen vinden het allemaal prima.

We lopen tegen de N338 aan. Hier sluit het fiets/IJsselpad niet op aan, dus via het noordelijk talud naar de overkant van de Oude IJssel lopen om naar Doesburg te komen. Via een pad over de oude zuidelijke stadswal lopen we het oude stadje binnen. Gelukkig is hier wel wat meer heel gebleven.

Van Issel naar (Oude) IJssel

219. Issel04: Isselburg - Gaanderen at EveryTrail

Een afwisselende tocht die start in Isselburg. Deze plaats doet meer vermoeden dan het is, want van burchten was hier alleen in het verleden sprake. 

Dat geldt niet voor Anholt, dat juist beroemd is om zijn waterkasteel. Je moet dan wel eerst over een golfterrein waar je als wandelaar maar net doorheen mag lopen, maar dan heb je ook wat. Schloss Anholt is groot en het is omsloten door een groot park en dat golfterrein. Je kunt er voor 160EU slapen en het eten is er ook goed zo zei men.

Vanaf het slot is het nog maar een klein stukje naar de grens, waar de Issel nog even aarzelt om IJssel te worden, want bij Megchelen en Gendringen is het hier grensrivier. We lopen langs landgoed Landfort een beetje illegaal langs de Isselkade (draad) naar Ulft, waar de Issel tot Oude IJssel besluit, want dan wordt hij eindelijk door NL omsloten.

Het is hier een interessant gebied, want de grond is hier rijk aan ijzer. De boeren waren er niet blij mee, maar blijkbaar bevat de grond genoeg ijzer om er iets van te maken. Overal in de streek vind je ijzergieterijen of wat daar van over is. Het oererts vind je hier op diverse plaatsen in de Achterhoek. Met bekenden namen als DRU, Atag, Vulcaan en Pelgrim. In Ulft vinden we het oude industriecomplex terug met watertoren en schoorsteen. Tegenwoordig wordt een beetje oud industriegebied al tot erfgoed verklaard om er vervolgens een atelier te laten beginnen of om er een eettent van te maken. Maar Ulft was er al vroeg bij met zijn DRU terrein. DRU maakte in de jaren zestig gaskachels en was een van de grootste en ook oudste ijzergieterijen (1754) van NL.

Van Ulft loopt de Oude IJssel voort naar Silvolde en Terborg. We lopen er langs de Paasberg. Dat is een oude (zeldzame) zandrug die ontstaan is toen de Rijn hier nog liep. Die rug loopt stiekem door in Terborg en Gaanderen, waar alle straten nog herinneren aan het roemruchte ijzerverleden.

Net voor Terborg doen we kasteel Wisch aan. Kasteel Wisch is oeroud en dateert al vanaf de 12de eeuw. Vele verwoestingen vonden plaats, maar uiteindelijk heeft de familie van Schuylenburgh de boel weer een beetje samengebracht en verbouwd. Het huidige complex bevat stukken uit 1648 en en andere 17de eeuwse torens. Het lijkt eigenlijk wel een beetje op paleis Soestdijk, maar dat krijg je als je de boel wit saust. 

De route eindigt onverwacht in een mooi dal van de Akkermansbeek, het ligt wel iets van de Oude IJssel af, maar een goede keuze is het wel om naar het station in Gaanderen te komen.

Hij wordt breder

218. Issel 03: Hamminkeln - Isselburg at EveryTrail

Zo makkelijk we de vorige etappe langs de Issel konden lopen, zo lastig is het nu. Dat komt omdat de Issel breder wordt en de bedijking voor het reservewater wordt ook breder. De directe wal wordt dan wel natuurlijker, maar je kunt er minder goed lopen. Wat je wel merkt is, dat er nu meer plaatsjes langs de Issel komen, te beginnen in Hamminkeln. Het is net zoals al die Duitse dorpen keurig aangeharkt. De dorpen zijn niet zo chique als in Nederland, maar alles werkt en je ziet overal behoorlijk veel industriële activiteit. 

Wat je ook ziet zijn de gedenktekens van de duitse oorlogen. Natuurlijk, ook hier is enorm geleden in de oorlog. De borden laten de namen van de  gesneuvelde (voornamelijk) mannen zien die het front moesten opzoeken. Het percentage gevallenen ligt hier een stuk hoger dan bij ons. Was het niet aan het front, dan wel door de bombardementen van de geallieerden waardoor velen het loodje gelegd hebben.

Zo goed en zo kwaad als het kan blijven we de Issel zoeken en we passeren het dorpje Loikum, wat midden in het landingsgebied lag van de geallieerden (Operation Varsity). Nu is het er rustig en met zijn 800 inwoners is het het kleinste dorpje rond Hamminkeln.

Voort gaat het naar het volgende dorp: Werth. In 1260 was het er al en de Von Waldeckjes bezitten het stadje. Het is grappig hoe veel stadjes hier, verbonden zijn met de Nederlandse stadjes, want als het grondgebied niet aan de Staten toebehoorde, dan altijd wel weer aan iets of iemand in het Duitse. Namen als Heren Van Leck en Culemborgh waren hier nog steeds rond. Het oude witte stadhuis (Der Burg) ziet er prachtig uit met zijn luiken. Je kunt er onderdoor lopen  en terug naar de Issel keren. 

Het is nu nog maar een klein stukje naar Isselburg, het is de voorlaatste plaats voordat de Issel IJssel wordt. Het kasteel moet dus even wachten, want in Isselburg is erg weinig te beleven.

Bruggetjes en wallen

217. 02Issel: Marienthal-Hamminkeln at EveryTrail

Een route die veel korter uitvalt dan gepland. Het blijkt namelijk dat de Issel beter beloopbaar is dan op de kaarten staat aangegeven. Soms is het gras hoog, maar over de wallen kun je goed lopen.  

We beginnen de tocht in Marienthal, waar het aan Maria gewijde klooster staat van de Heremieten. Dat doet het al vanaf de 13de eeuw. Je vindt er nu nog de kerk en wat uitspanningen, want het maakt wel een knusse indruk dit dorpje.

Vanaf Marienthal lopen we langs de wallen van de Issel. De Issel is net breed genoeg voor de eerste bedijkingen, die vlak langs het watrer lopen. Het gras is soms hoog, maar over het algemeen loopt het prima. Er zijn ook veel bruggetjes aangelegd, die nog geen duidelijke aan- en afvoerwegen hebben. 't Lijkt wel een EU project.

Bordjes duiden op het Otto Pankok museum. Pankok was een vrijbuitende kunstenaar, die overleed in 1966. Zijn dochter Eva onderhoudt het geheel.

We lopen verder langs de Issel, passeren door een mooi viaduct de A3, waar we een heel stuk (op afstand) langslopen. Het landschap doet Achterhoeks aan en dat klopt natuurlijk ook. Wellicht iets meer glooiing hier. We komen uit bij Hamminkeln. Het maakt deel uit van Kreis Wesel en is ver voor de middeleeuwen gesticht. De Issel was hier natuurlijk ook al de grens en er werden driftig dijkjes opgeworpen (Landeswer) om de Saksen uit het oosten tegen te houden. De Issel was hier de grens van het christendom (Franken). Nu is Hamminklen een stad van 25,000 inwoners met het CDU, zoals overal in deze streken, de grootste partij.

Als je in Hamminkeln aankomt is er op de hoek van de Bruner- en de 473 een Harley Davidson zaak, die je kunt bereiken vanf de Guterstrasse, die naar het station loopt. Dat is handig, want in het amerikaans aandoend Roadhouse is koffie en eten, en dat verwachten we hier niet.

Naar de Isselbron

Route 216. Issel01: Raesfeld - Marienthal

Nederland heeft niet echt een rivier met een bron, daarvoor is het in ons kikkerlandje te klein. De Linge zou in aanmerking kunnen komen, maar blijkt niet echt bron te hebben. Dan maar de IJssel geprobeerd. Nu heet deze rivier in Duitsland Issel en loopt van Raesfeld naar Gendringen om als Oude IJssel bij Doesberg in de Overijsselse IJssel terecht te komen. Beetje complex, maar uiteindelijk is de Issel een zijtak van de Rijn, die in Duitsland toch zijn eigen bron heeft gekregen. 

Je moet er met de bus voor naar Raesfeld en met bordjes wordt je inderdaad naar de Isselquelle verwezen. Eenmaal bij de bron blijkt het niet meer dan een kroosplasje met een bordje ernaast dat aangeeft dat het hier echt de Isselquelle betreft. 

Als een slootje loopt het watertje verder noordwestwaarts en het kost nog heel wat moeite om het water op te sporen en te indentificeren als Issel.

Overigens Raesfeld is een aardig plaatsje met een heus waterkasteel. Verder is het plaatsje beroemd om zijn Isselquelle (haha) en van origine oud. Nederland mag dan oude plaatsjes hebben, in Duitsland is het meestal nog ouder en dat komt vooral door het stabielere landschap.

Over de eerste 10km van de wandeling zien we de Issel vooral vanuit de bruggetjes, maar het goede nieuws is dat langzamerhand er walletjes en dijkjes ontstaan waarover je kunt lopen. Vooral het laatste stuk nabij Marienthal is mooi. Het plaatsje is bekend om zijn klooster. Het aardige is dat je langs het water van de Issel zo het terras op loopt van een uitspanning. En dat is mooi aankomen natuurlijk als je schoenen moeten opdrogen van het natte gras. 

Een rondje Lexmond

212. Lek3: Ameide-Vianen at EveryTrail

Als je niet meer in je geboorteplaats woont, dan realiseer je pas hoe mooi het er is. Dat geldt zeker voor Lexmond en zijn omringende polders. Deze wandeling concentreert zich vooral  rond de polder Achthoven die begrensd wordt door de Zouwe, de Lek, polder Lakerveld en het dorp Lexmond. We starten in Ameide (Termei zeggen ze er zelf). Het is een stadje in de Alblasserwaard wat na de afsluiting van de Rijn (1122) en de Hollandse IJssel (1285) in belangrijkheid toenam. Er staat een prachtig stadhuis en het gebouw van het Hoogheemraadschap is dat ook. 

Van Ameide lopen via Sluis, waar het boezemwater de Lek in werd gepompt, over de zomerdijk van de Achthovense waard. We lopen hier vrij wild tot het Kersbergse Veer. Dat veer is er niet meer, nu loopt er kavelweg (Polderweg) rechtstreeks de polder in. Staatsbosbeheer beheert hier het domein en zorgt ervoor dat het unieke coulissen landschap behouden blijft. 

We komen in de Zouweboezem. Het is er al vanaf 1370. Zo'n boezem was nodig, want het was onmogelijk het water in een keer de Lek in te krijgen. Achthoven ligt laag. 

Over de Zederikkade lopen we naar de Vlietmolen. Het is een wipwatermolen, die de Lakerveldse polder moest leeg houden. Na een brand in 1997 is de molen geheel gerestaureerd en hij doet het weer.

Vanaf de molen lopen we over de prachtige Molenkade richting Lexmond, mijn geboortedorp. In de 13de eeuw is het dorp een beetje verplaatst, logisch want al het water moest via de Lek zijn weg naar zee vinden, nu de Rijn en IJssel dat niet meer deden. Telde vroeger Lexmond zo'n 2000 inwoners, nu gaat dat aantal al over de 3000. Het dorp heeft zich dan ook flink uitgebreid. Van de winkels zoals ik die uit mijn jeugd kende zijn er nog een paar over: Na 60 jaar bestaan Bakkerij Van Dijk en Slagerij Molenaar nog steeds en dat is toch wel mooi.

Om de de dijken op de goede hoogte te krijgen is gekozen om een nieuwe dijk aan te leggen achter de bestaande dijk met zijn huizen, terwijl ook de uiterwaarden bij de havens zijn heringericht. Het dorpsgezicht is daarmee keurig bewaard gebleven.

We lopen via de Kortenhoevense dijk Lexmond uit naar Vianen. Vanaf de dijk is het zicht prachtig over de uiterwaarden en de oude Lekbrug (hoe lang nog?). Benedendijks moet je niet zijn anders dan om de bus te kunnen halen.

Varen over de Lek

211. Lek2: Hagestein - Ameide at EveryTrail

Een wandeling met veel Lekdijk en dus veel uitzichten. We beginnen bij de Eversteinse recreatieplas. De plas herinnert aan het gelijknamige kasteel wat begin 15de eeuw volledig is verwoest en waar geen spoor van is terug te vinden anders dan in de boeken. 

We komen aan op de dijk bij de stuw van Hagestein. Het toch wel modern ogende complex (een fietser dacht dat het nieuw was!) dateert van 1958. Het stuwencomplex van de Lek bestaat uit drie stuks (Amerongen, Driel en Hagestein) en dient ervoor om bij afwijkend watertij de Lek op redelijke hoogte te houden. Het liefst moeten de stuwen (halve bogen) open, zodat de schepen er ongehinderd door kunnen, ander moet er worden geschut in het sluizencomplex ernaast. Interessant is de vistrap waar je hier tegenaan kijkt. In stapjes van 10cm kun je, als je geduld hebt, de beesten omhoog zien springen.

We  naderen het punt waar het grote Lekkanaal uit Vreeswijk in de Lek stroomt. Dat gebeurt via de Beatrixsluizen. Het is een afsplitsing van het Amsterdam Rijnkanaal, om een afsnijder te hebben naar de Lek tussen Rotterdam en Amsterdam. Net voor Vianen passeren we het zuidelijke Merwedekanaal. Het heette vroeger Zederikkanaal en was van huis uit de trekvaart tussen Vianen en Gorinchem. Het is een typisch 19de eeuwse breedte, te smal, maar toch nog breed genoeg voor plezier en kleine binnenvaart. Een groter kanaal is er (gelukkig) nooit gekomen, het is landelijk gebleven. 

Eenmaal over het Merwedekanaal, zijn we in in Vianen, de stad van de Brederodes. Zoals alle stadjes langs de Lek, werd ook Vianen na 1122 belangrijk, zeker ook omdat de Vaartse Rijn er was bij gegraven om Utrecht met zijn achterland te blijven verbinden. De Brederodes stierven uit en Vianen werd Duits (Lippes) en daarmee was het ook weer zo'n vrijstaatje aan de Lek wat in 1795 Hollands werd. Het lijkt daarmee erg veel op Culemborg, maar Vianen was toen wat kleinschaliger. Nu ligt het aan verkeersknooppunten en is het een forensen stad, maar Culemborg is groter.

We varen over naar Vreeswijk, dat aan de splitsing van de Oude IJssel maar ook de Vaartse (Keulse) Rijn ligt. De Oude Sluizen zijn er nog steeds, maar Vreeswijk heeft weinig ouds meer over. Het heet nu Nieuwegein Zuid en is een voorstad van Utrecht geworden. Omdat Vreeswijk aan een waterknooppunt ligt, is hier destijds een schippersschool gesticht. De dagen van huis zijnde schipper echtparen konden hier hun kroost kwijt voor een goede opvoeding. 

Vanaf Vreeswijk lopen we onder de bruggen door over de Lek. De oude boogbrug van 1936 en ligt er werkeloos bij. De kwestie is nu of hij moet worden gesloopt of dat hij mag blijven, want die boog is toch wel heel karakteristiek voor het landschap. De hoogste colleges bemoeien er zich inmiddels mee.

Vanaf de oude IJsseldam bij Klaphek wordt het rustig lopen We passeren Klein Scheveningen (te groot natuurlijk) en wandelen daarna door prachtige uiterwaarden (wel wat prikkeldraad dus) langs Jaarsveld en varen naar Ameide, het eerste kerkdorp van de Alblasserwaard.

Toch mooi dat er steeds meer veerbootjes de noord en zuidoevers van de Lek verbinden. Vaak alleen in de zomer, maar toch mooi dat veel vrijwilligers zich inzetten.

Lek en Linies

210. Lek1: Wijk bij Duurstede - Hagestein at EveryTrail


Een heel gevarieerde wandeling met veel historie en foto's, want ik was hier al eens eerder. Zowel in de zomer als in de herfst (toen) is het prachtig lopen.

Samen met de Waal was de Lek al vroeg een belangrijke rivier en dat werd helemaal belangrijk toen men in 1122 besloot de Rijn af te dammen in Wijk bij Duurstede (Dorestad). De Rijn werd te onbeheersbaar. Het betekende wel dat Dorestad zijn macht verloor, want de verbinding naar het noorden, met Utrecht dus, was weg. De bisschop verschafte zich een nieuw kanaal de Vaartse (of Rechte) Rijn naar Vreeswijk. Al met al werd ook de Waal belangrijker en Tiel naam het vaandel van Wijk over als Hanzestad. Hoe het ook zei, de Lek begint bij Wijk en is een van de vele armen van de rijke Rijndelta in Nederland. Alle plaatsjes zijn berenoud, want de Lek is altijd groot en dus belangrijk geweest. We verlaten Wijk via het pontje naar Rijswijk en steken het Amsterdam Rijnkanaal over aan de zuidkant van de Lek. Het kanaal wordt zeer druk bevaren sinds de opening van het Noordzeekanaal (1876). Dwz het moest natuurlijk wel eerst gegraven worden met dubbelloopse sluizen (dus twee schutkolken). Het duurde dan ook tot 1952 voordat het geheel eindelijk openging. En dat allemaal volgens het plan van Nazi man Anton Mussert. 

Via Rijswijk (Gld) lopen we over de dijk naar Ravenswaaij en genieten van de magnifieke uitzichten over de Lek.

We lopen naar Culemborg een stadstaatje aan de Lek, dat na na 1122 belangrijker werd. Het had zijn eigen rechtspraak, en als je failliet ging kreeg je in Culemborg een eerlijk proces, waarbij de schuldeisers niet naar binnen mochten (dat zal ook wel wat gekost hebben...). Pas in 1798, na de franse bezetting en dus plundering, kwam Culemborg bij Holland, zoals zovele vrijstaatjes in ons land. 

De uiterwaarden ten oosten van Culemborg kunnen worden belopen en zijn prachtig. Hier bevinden zich ook de verdedigingswerken tbv de Nieuwe Hollandse Waterlinie. We passeren Werk aan het Spoel, die de waaiersluizen (die sluizen kunen tegen de stroom in bewegen!) moest verdedigen en Fort Everdingen wat aan de voet van de Diefdijk ligt. Het is net vrijgekomen van defensie waar ze de explosieven opruimingsdienst hadden gevestigd. Nu zoeken ze er een nieuwe bestemming. Het worden meestal vleermuizen. Aan de overkant van de Lek vind je het Werk aan de Groeneweg wat in WOI werd geactiveerd en even verderop Fort Honswijk. Ook dit fort wacht op zijn vleermuizen. Al die forten laten wel zien, dat het defensie menens was om de Lek en de bijbehorende waterstromen voor de linies noord een zuid te verdedigen. 

Na al die verdedigingswerken lopen we verder over de Lekdijk naar Hagestein. Het is het eerste dorp in de Vijfheerenlanden, want we zitten inmiddels in Utrecht.

De IJssel wordt breed

209. Holl IJssel4: Gouda - Capelle ad IJssel at EveryTrail

Alweer de laatste etappe voor de Hollandse IJssel. Ik verwachtte veel harde dijk, maar dat valt erg mee. In veel gevallen kun je gewoon buitendijks gaan lopen over gras. Wel verkeer boven maar mooie uitzichten over het water.

We beginnen de tocht in Gouda. Het is een stadje waar het centrum mooi bewaard gebleven is met het prachtige  gotische stadhuis en de kaaswaag. Gouda was een echte handelsplaats omdat het op de kruising lag van de IJssel en de Gouwe (daar komt de naam Gouda natuurlijk vandaan). Zo had je er vroeger veel brouwers, kaashandelaren (veel koeien dus) en kaarsen. Om Gouda te verlaten moeten we over de Julianasluizen. Een complex dat in 2014 op de schop ligt, maar voor de vaarverbindingen van belang is. De IJssel wordt vanaf hier geklemde tussen hoge dijken, omdat we de waaiersluizen zijn gepasseerd. Het water is hier onderhevig aan eb en vloed (zie waterkering verderop). Er zijn hier ook geen waterbuffers in de vorm van uiterwaarden. 

We lopen naar Moordrecht over buitendijkse paden. Het is een echt dijkdorpje met mooie pandjes aan de dijk. Binnendijks woonden hier na de oorlog veel Molukkers in uitgestrekte kampen. De Motorclub Satudarah is hier in 1990 opgericht. Aan het einde van het dorp zien we een enorme kolos van een watertoren, die erg doet denken aan de inktpot van de NS in Utrecht. In Moordrecht kun je met een mini-veer naar Gouderak, een "jong" dorp uit de Middeleeuwen.

We lopen verder langs de IJssel naar Nieuwerkerk, wat iets jonger is dan Oudekerk aan de IJssel, maar altijd nog uit de Middeleeuwen. In Nieuwerkerk bevindt zich het laagste punt van Nederland (-6,76m NAP) aan de Derde Tochtweg. Er zijn dus flink gemalen nodig om die polders leeg te houden.

In Nieuwerkerk komen we ook bij de 's-Gravenweg, die deel uitmaakte van de weg van Gouda naar Kralingen. Deze weg staat voor de uitdrukking: "Zo oud als de weg naar Kralingen". Na aanleg van de Schielandse Hoge Zeedijk in de 12de eeuw (!) kwam de 's-Gravenweg binnendijks te liggen. 

De 's-Gravenweg is de toegangspoort tot Hitland, een afgegraven veengebied, wat mooi ligt tegen de randstad. Vanaf Hitland trekken we echt de Randstad in via Capelle aan den IJssel. Het is een volledig uit zijn voegen gegroeid dorp, waarvan je de resten aan de dijk vindt. Het is eigenlijk samengesmolten met Rotterdam: er loopt zelfs een Metrolijn naar Capelle toe. Capelle is ook de laatste plaats aan de IJssel, die hier uitmond in de Nieuwe Maas in het zicht van de Van Brienenoordbrug.

Aan de mond bevindt zich het oudste deltawerk van Nederland (1958): De Stormvloedkering. Tijdens watersnoodramp in 1953, werd met het schip "De Twee Gebroeders" nog een dijkgat gedicht bij Nieuwerkerk, maar het water kwam hier gevaarlijk hoog. Als eerste is daarom hier een stormvloedkering gekomen. Bij een beetje storm en hoog water gaat de kering al dicht en vormt zo een prima beveiliging tegen het laagvliegende Hollandse achterland. Destijds is er ook een (Algera)brug bij aangelegd om de Krimpener waard te ontsluiten. 

Klassiek door de oude linies

208. Holl IJssel3: Oudewater - Gouda at EveryTrail

Een klassieker, deze wandeltocht die  dwars door het groene hart voert. Omdat de afstand Oudewater Gouda niet zo groot is, loont het alleszins de moeite om er een stukje waterlinie bij te doen. 

Oudewater dus, het begin. Het centrum is prachtig. De stad, een vestingstad, hoorde het eerst bij het Sticht, later hadden de Hollanders het in bezit. Het duurde tot 1970 voordat het weer bij Utrecht kwam (700 jaar later).

Oudewater was vooral beroemd om zijn waag. Karel V gaf Oudewater het privilege voor eerlijk wegen. Daar hebben veel van hekserij betichte vrouwen gebruik van gemaakt. In Oudewater kwam je altijd goed weg. Bedenk dat tot 1750 je leven als vrouw niet zeker was en dat het geen Middeleeuwse hobby was, maar een praktijk uit de Renaissance. Zowel de katholieken als de protestanten geloofden naast God ook in de duivel, waarmee je verbonden kon sluiten. Heksen waren daarvoor uitermate geschikt, met alle gevolgen van dien. Enfin, Oudewater was eerlijk.

Via een prachtig jaagpad lopen we langs de IJssel naar Hekendorp. Een heel klein dorp met nogal wat historie als we even Goejanverwellesluis iets verop meenemen. Hier is het gebeid waar twee afwateringskanalen van de Rijn naar de IJssel stromen.  In 1350 werden de Enkele en Dubbele Wiericke gegraven. Later werd er een extra dijk (Prinsendijk) aangelegd om twee watertjes samen te kunnen voegen tot een grote plas: De Oude Hollandse Waterlinie. In Hekendorp en Goejanverwelle zaten dus veel militairen die in opdracht van de patriottische machthebbers in Den Haag Wilhelmina van Pruisen arresteerde toen ze met haar gevolg de Nederlanden in wilde. Het gebeurde op 28 juni 1787. Het was slim van haar, want na deze provocatie kon haar broer haar verzoek om hulp niet meer weigeren. Dat moet me een drukte geweest zijn op al die smalle dijkjes met al die soldaten.

Langs de Wierickes is het prachtig lopen. Wel jammer dat de spoorlijn Gouda Woerden handige doorsteken onmogelijk maakt, maar het landschap met de Oukoopse Molen en kade is wonderschoon.

Terug bij de IJssel lopen we naar Haastrecht . Het ligt daar waar de Vlist de IJssel in komt en daarmee kun je dus geld verdienen. Haastrecht hief tol bij zijn sluis. Een legertje uit Dordrecht kwam daar een stokje voor steken door de sluizen te vernietigen. Haastrecht heeft een mooi stadhuis en een Museum genaamd "Bisdom van Vliet". De "Bisdom Van Vlietjes"  waren een rijke regentenfamilie. Papa Marcellus (burgemeester van Gouda) liet in Haastrecht in 1877 een enorm huis bouwen  waarvan zijn dochter Paulina in 1922 bij testament een museum van maakte om de rijkdommen van de familie, die ze door de eeuwen heen hadden verzameld, uit te stallen.

Opnieuw lopen er prachtige jaagpaden naar Gouda. Dat was onverwacht, want er is natuurlijk veel industriële activiteit langs deze steeds breder wordende rivier.

Belastingparadijs IJsselstein

207. Holl IJssel2: Nieuwegein-Oudewater at EveryTrail

Een wandeling uit het boekje met alles erin: jaagpaden, tiendwegen en middeleeuwse stadjes. We beginnen in Vreeswijk, het lag waar vroeger de Gein in de Lek uitkwam, en waar later het Merwedekanaal in de Lek dook. Het is volledig samengesmolten met Jutphaas, waarmee het nu de gemeente Nieuwegein vormt. Het oude Vreeswijk is mooi, maar van de rest word je niet vrolijk. We zoeken de Kromme IJssel weer op bij de A2. Met een ruime bocht draait de rivier weer naar het westen. 

Het is bij de Doorslag dat de Kromme IJssel Hollandse IJssel wordt. Vanaf hier kan de IJssel bevaren worden, want de Doorslag loopt naar het Merwede kanaal.

We lopen onder de A2 door en komen al spoedig in de gemeente en stadje IJsselstein. Het was al een stadje in 1310 en had daarmee een onafhankelijke positie tov Utrecht. Veel ruzies kwamen daaruit voort. Uiteindelijk viel de stad toe aan Willem van Oranje en was een soort oranje enclave in het Utrechtse. Het leidde ertoe dat na de dood van de kinderloze Stadhouder Willem III, IJsselstein een belastingparadijsje werd. Criminelen en faillerenden waren hier niet welkom. Er werd zelfs een Latijnse School opgericht om de rijkeluiszoontjes goed onderwijs te kunnen te geven. Pas na de Bataafse revolutie (1799) kwam er een eind aan de bevoorrechting en IJsselstein raakte in verval. Nu is het een echte forenzengemeente.

Van IJsselstein loopt er een prachtig jaagpad langs de IJssel. Het wordt nauwelijks belopen en het is smullen geblazen om over zo'n 6km door het hoge gras te lopen. Voor Montfoort nemen we de tiendweg boven Blokland. Ook prachtig als je een paar kilometer onverhard door de polders kunt lopen. Fascinerend te weten dat die wegen er al sinds de Middeleeuwen lopen en dienden om verbindingen te kunnen handhaven over het inklinkende land.

We komen in Montfoort. De bisschop van Utrecht liet hier in 1170 een kasteel bouwen om zijn stad te beschermen tegen de graven van Holland. Tevens kon de burggraaf (een benoemde edele) ingrijpen op bevel van de bisschop. Maar die burggraven roken aan de macht en vormden eerder een bedreiging dan een verdediging tegen de Bisschop. Na de reformatie bleef Montfoort trouw aan Utrecht, ondanks het kerkverbod. In 1648 moest de burggraaf zijn boedel verkopen en het stadje viel onder de stadhouder Willem II. Het is in deze tijd dat Montfoort zich toelegde op het maken van knopen (knopendraaiers) en het bakken van stenen.

We lopen nu over de IJsseldijk door Snelrewaard. Een lintgemeente die overgaat in Oudewewater, de waagstad.

Op zoek naar de IJssel

206. Holl IJssel1: Schoonhoven-Nieuwegein at EveryTrail

We beginnen in Schoonhoven op zoek naar de oorsprong van de IJssel. Eigenlijk natuurlijk omdat Schoonhoven zo'n prachtig stadje is. De kerk, het stadhuis, een stadspoort, de Dam met Waag, ze staan er allemaal. In de 16de vestigden zich hier de zilversmeden. Er kwam een school en er is een museum. Op 2de pinksterdag is het hier zilverdag. En mocht je het allemaal niet geloven: de Amsterdammertjes hebben een zilveren knop (van chroom).

Vanaf de Grote Gracht loopt er een wetering met kades naar het oosten. We lopen over de Nassau- en de Cabauwse kaden naar lintdorp Cabauw. Er staat een grote roomse kerk in het dorp, jawel een Jacobskerk. Er is dus een 14km Jacobs wandeling.

We gaan verder naar Lopik, wat beroemd is om zijn zendernaam. De masten zelf staan wat verder in de Lopikerwaar ter hoogte van Lopikerkapel. Hier ontmoette ik een mijnheer die vroeg of ik pelgrim was en de Jacobsroute liep en een stempeltje had gehaald. Niets van dat alles. Hij wist me te vertellen van het Kersbergseveer dat van Uitweg naar Achthoven voer. Hij kende de zonen van de veerman (Kersbergen).

Het bizarre is, dat ik nog nooit van Uitweg had gehoord, terwijl ik er zo'n 2,55km vandaan (op Lexmond dus) ben geboren. Het illustreert eigenlijk hoe geïsoleerd de bewoners van elkaar zijn, wanneer er zo'n Lek doorheen stroomt. Na Lopik begint het water Enge IJssel te heten. Het is eigenlijk een uitwateringskanaal, maar toch, we hebben hem. De kade krijgt nu ook een deftige naam: De Graafdijk.

We passeren vervolgens Lopikerkapel, ook al zo'n lintdorp aan de IJssel. Er staat een mooi wit NH Kerkje en een Oude School. Even verderop zien we in al zijn glorie het hoogste gebouw van Nederland: De Gerbrandy toren. Met zijn 372m is hij het hoogst. In 1961 opende Juliana hem. In 2011 ontstond er brand, die een gedeelte van de (versleten) installatie verwoeste. Gelukkig zat NL niet zonder TV, want alles gaat tegenwoordige over de kabel of satelliet. Maar nog steeds worden er met name Radio (FM) signalen en Digitenne met de toren verspreid.

Zodra we Lopikerkapel zijn gepasseerd wordt het spannend, want we naderen de plek waar in 1285 de IJssel bij de Lek is afgedamd. Toen in 1122 de Rijn bij Wijk bij Duurstede werd afgedamd, werd het voor de IJssel ook teveel en Floris V gelastte de afsluiting. Het leuke is dat de Lage Dijk er nog steeds is en dat de huidige Lekdijk hier in feite over een paar honderd meter de afsluiting vormt. Je kunt het zien aan die knikken in de dijk. Een plaatselijke boer in Het Klaphek (kleiner kan een gehucht niet zijn) heeft me het uitgelegd. Hij vertelde dat ze bij de dijkverbeteringen op de oude fundaties waren gestuit, die onverbiddelijk in tact moesten blijven. 

De IJssel gaat hier Kromme IJssel heten en vormt het eigenlijke begin van de Hollandse IJssel. Via een prachtig pad door Het Klaphek en langs een waterzuivering, vlak bij de A2 en er onderdoor dus, loopt de IJssel waarvan ik nooit had geweten dat die daar liep, terwijl ik er notabene zo'n 50 jaar geleden er bijna langsfietste op weg naar school. Eenmaal onder de A2 zijn er veel paden richting de tram in Nieuwegein Zuid (Vreeswijk), maar dan wel via vele huizen.

Op naar Brittenburg

205. Rijn10: Leiden - Katwijk at EveryTrail

Het is een korte afstand van Leiden naar Katwijk. De Oude Rijn is hier op zijn breedst en loopt als Stille Rijn en het Galgenwater uit Leiden. Het is de moeite waard om de Morspoort aan te doen. De poort dateert van 1669 en is met de Zijlpoort de enige van de overgebleven acht poorten. Alles heet hier overigens mors. Het slaat op het feit dat hier vroeger moerasweiden waren.  Met een laatste blik op de korenmolen de Put (het is een hele recente replica) verlaten we de sleutelstad.

De Rijn is lastig te volgen met al die bruggen en ontsluitingssporen en wegen. Via een ingewikkelde rotonde passeren we Huize Ter Wadding te Voorschoten. Een lakenverver liet het in 1729 bouwen, nu kun je er naar je hart laten kijken. We komen nu via Leiden in Valkenburg bij het gelijknamige meer, waaraan een smalspoormuseum ligt. Liep het lijntje vroeger door de Katwijkse duinen om zand voor het waterleidingbedrijf te transporteren en de Atlantikwal aan te leggen, nu loopt het om het meer heen van april tot september. Het wandelpad er langs is prima. 

Als we weer bij de Rijn aankomen steken we over naar Oegstgeest en zien er een enorme, roestige menselijke gedaante. Je kunt erin, om een reis door het lichaam te maken via baarmoeder, darmen en hersenen. Als we de A44 zijn overgestoken duiken we in de nieuwbouwwijken van Rijnsburg en het is verbazend dat midden in die nieuwe stenen het Huisje van Spinoza staat. Deze, door de Joodse gemeenschap  verbannen filosoof, heeft er twee jaar gewoond. Spinoza maakte godsdienst ondergeschikt aan de filosofie en dat heeft hem zowat de kop gekost, terwijl zijn geschriften daarmee verboden werden. Hij was naast denker ook een goede lenzenslijper. Christiaan Huygens nam zijn producten af. 

Via Katwijk binnen lopen we langs het laatste stukje van de Rijn naar het uitwateringskanaal. Van de oorspronkelijke Rijn is hier niets meer te vinden. Die moet volgens de overlevering tussen Noord- en Katwijk ter hoogte van het Estecterrein in zee zijn gestroomd. Op deze manier komt europa's machtige rivier wel erg mager aan zijn einde. Wat rest zijn de verhalen uit oud romeinse tijden, die melding maken van Brittenbrug. Een fort waarvan we zeker weten dat het in de Middeleeuwen bestond en dat nu ergens als een soort Atlantis voor de kust moet liggen. De Nederlandse geschiedschrijving heeft het fort verbonden aan de romeinse vesting. Dat er een tolburcht moet zijn geweest ligt voor de hand, maar dat hier ook de Kallatoren moet zijn geweest, waar Calligua zijn overwinning op de oceanen voerde, is wel erg fantastisch. Het heeft de Katwijkers er niet van weerhouden de Kallatoren als roestig monument uit te voeren aan de monding van hun Rijn. Zo worden ze er nog aan herinnerd dat hun netten door die toren onder water werden opengereten.

Vanaf de monding van de Rijn lopen we langs het "De Stijl" Hotel Savoy van architect Oud. Op de Boulevard is het zicht door zandverhogingen op zee verdwenen. De oudste gebouwen vormen de kerk en de witte Vuurbaak (vierboet), de een na oudste vuurtoren (de Brandaris staat 1) van Nederland (1628). In Katwijk is niet de ooievaar brenger van babies, maar deze vierboet (Spinoza zou zich in zijn graf omdraaien).

Naar Leiden

204. Rijn09: Alphen-Leiden at EveryTrail

Hemelsbreed is het niet ver van Alphen naar Leiden, maar met de bochten en een extra krul in Leiden wordt de 20km ruim gehaald. In Alphen lopen we door het zuidelijke hen daarna door het noordelijke centrum. Het is dus typisch uitgegroeid Rijnstadje, waar op 9 april 2011 een berucht schietincident plaatsvond in winkelcentrum de Ridderhof.. De schutter was lid van een schietclub en schoot 13 mensen overhoop. Zeven incl de schutter overleden. We passeren aan de overkant het vogelpark Avifauna. Toen in 1949 de burgemeester zijn achtertuin voor publiek opende, was het publiek zo enthousiast dat er vogelpark van werd gemaakt, het eerste ter wereld (volgens Wiki). Toen Van de Valk het spul opkocht werd gelijk de Toekan het Valk-symbool (bizar).

Van Alphen lopen we verder langs de Rijn naar Poelgeest. Alweer zo'n oude nederzetting met kasteel. Hier was ooit het centrum van de Hoekse en Kabeljauwse twisten in 1326. Verder kwam hier Aleid van Poelgeest vandaan; zij was de maîtresse van de graaf van Holland, Albrecht van Beieren. Zij is in 1392 door Hoekse edelen vermoord, waarbij het niet alleen om politiek ging maar ook om erfgoederen. Enfin van het kasteel staat alleen nog een toren en een bord met een spannend verhaal.

We lopen via de Achthovenerdijk met veel mooie hoven naar Leiderdorp, waar we ongemerkt de ondergrondse tunnel van de HSL lijn passeren, die dwars onder het groene hart loopt. Een ding weten we zeker: de Fyra rijdt er niet. Via de brug over de Zijl. De Zijl is een afwateringskanaal naar de kagerplassen en is het product van een goede samenwerking van de waterbeheerders. Het waterschap Rijnland ontstond in de 13de eeuw vanuit een goed poldermodel. In Leiderdorp passeren we ook de enorme werken aan de A4. Hij loopt dwars door het dorp, maar wordt verlaagd.

Via de prachtige Zijlpoort komen we Leiden binnen. We passeren het boomsluitershuisje (1597) wat later poortwachtershuisje werd toen de Zijlpoort er kwam. Leiden is een prachtige stad met heel veel historie. Na het ontzet van Leiden op 3 oktober 1574 kreeg de stad een universiteit kado in 1575 van Willem van O. Niet geheel belangeloos, want er moesten theologen komen. Leiden heeft de meeste nobelwinnaars opgeleverd. 

Er is ontzettend veel meer in Leiden, zo is er de Burcht. De motte ligt midden in de stad en dateert van de 9de eeuw. Het diende als vluchtplaats voor de mensen tijdens belegeringen en hoog water. Omdat het ding altijd midden in de bewoning lag, was het als verdedigingswerk niet meer zo belangrijk, maar hij ligt daar wel, precies daar waar de Oude en Nieuwe Rijn tezamen komen. 

Leiden was vooral beroemd als lakenstad. Veel vlamingen vluchtten naar Leiden om zich daar te vestigen. De lakenhandel kwam in verval en daarmee Leiden. Het was de reden dat Leiden te arm was voor grondige renovaties en daar plukken we nu de vruchten van, omdat er nog zoveel authentieke monumenten staan.

Het is mooi lopen langs de grachten, de stadswallen, de Vliet en de Rapenburg, waar we de beroemdste tuin van Nederland vinden: De Hortus Botanicus van 1590. Het is altijd voor publiek toegankelijk geweest en is dat nog! Carolus Clusius heeft samen met Dirk Cluyt (!) als hortolanus planten als aardappel, mais, tomaat en tabak bekendheid gegeven. Later kwam daar Linnaeus nog bij.

En mocht je de hortus ingaan vergeet dan vooral niet langs de Victoria Amazonica te lopen. Met bladeren van 3m doorsnede is deze waterlelie de grootste. Ze bloeit maar 2 dagen in de nacht.

Jagen langs en door Linies

203. Rijn 08: Woerden - Alphen at EveryTrail

Een tocht met heel veel jaagpad. Het laat zien dat de Rijn door de eeuwen altijd een belangrijke verbinding is geweest tussen de verschillende steden. Het betekent dat veel tuinen van de huizen niet aan het water liggen en dus mag je er jagen, lees: lopen.

We beginnen in Woerden waar ooit het Castellum Laurium zou hebben gestaan in de Romeinse tijd. Daar is weinig van te vinden. Wel zijn er boten gevonden, en dat geeft weer aan dat de Rijn hier druk werd bevaren. Woerden werd in de Middeleeuwen belangrijk en is altijd een verdedigingsstad geweest tussen Utrecht, waar de bisschop zat en de Hollanden. Omdat het aan de oostkant lag van de Hollandse waterlinie, konden de fransen hier flink huishouden. 

We jagen voort langs de Rijn en komen langs een monumentaal graffiti monument van Michael Spegt. Het blijkt dat Michael  (33jr) in 2010 door een noodlottig ongeval om het leven is gekomen in Utrecht. Het was een fervente voetbalsupporter en zijn vrienden hebben hem op deze manier postuum geëerd. Net voor de grens met Utrecht komen we bij een plek waar vroeger de schout van Woerden woonde en recht sprak. Vanzelfsprekend kon je daar wat bij drinken. Er stond dus een herberg (Schots Varken genaamd) met rechtspraak, terwijl de schout hier ook openbare verkopingen hield. Er is niets van over. 

We komen bij Nieuwerbrug. Het dorp lag op de grens tussen Bodegraven en Woerden en bij het gereedkomen van de Nieuwe Brug mocht men er tol heffen. Het is de enige tolbrug in Nederland, want op gezette moet je 0,50EU betalen om er als auto over te mogen. Een leger aan Brugmeesters hield er een salaris en geld voor het onderhoud aan over. Kijk ook even naar de losse toren, waar ooit het kleinste museum van Nederland was, met drie man tegelijk mocht je er in. De toren is gebouwd in 1914 met het geld waarmee ze het vertrek van Napoleon wilde vieren in 1814. Het feest ging vanwege het uitbreken van WOI niet door, dus dan maar een toren gebouwd!

Bij Nieuwerbrug passeren we ook de Dubbele Wiericke. Een gegraven noord-zuid kanaal dat de oostgrens van de Hollandse Waterlinie vormt. De linie is smal en wordt aan de westzijde begrensd door de (enkele) Wiericke zo'n 1,5km verderop. Bedenk dat het in 1364 afwateringskanalen waren om de Rijn en de IJssel in elkaar te laten overstromen. Door de aanleg van de Prinsendijk kon in 1672 het gebied onder water worden gezet.

We jagen door naar Bodegraven. Het ligt weliswaar aan de beschermde kant van de linie, maar toen het water was bevroren staken de Fransen de linie over, die, toen ze werden teruggedreven alleen nog langs Bodegraven terug konden. Het dorp werd volledig verwoest. Destijds is ook het Fort Wierickerschans gebouwd ter bescherming van Bodegraven. Het mocht niet baten, want het dorp is 1870 voor een groot deel afgebrand. Bodegraven ligt in het Groene Hart van Nederland, waarbij de Rijn het grootste lint van bewoning vormt. Aan de overkant van de Rijn net voorbij Bodegraven zien we een monumentale boerderij (nu herberg), met de naam Paarden-burgh. De legende vertelt van een boer die het vertikte hulp te halen voor zijn zieke vrouw, waarna zijn paarden de trap van zijn huis opliepen....

We lopen verder langs de Rijn door het Groene Hart dus naar Alphen en steken de karakteristieke hefbrug over de Gouwe (naar Gouda) over. Ondanks de springladingen bleef de brug in WOII behouden, maar dankzij een blikseminslag is het toch nog fout gegaan met zo'n lading. Alphen werd Afval aan de Rijn genoemd toen de Coupepolder vol met stortgif bleek te zitten. Soms bieden grote golfterreinen dan een oplossing.

Nostalgie in Utrecht

202. Rijn 07: Utrecht - Woerden at EveryTrail

Aan de westkant van het spoor is Utrecht minder bekend. Hier vind je wijken zoals Lombok en Kanaleneiland. De Leidse Rijn stroomt er vertrouwd  doorheen. Het is overigens wel een puinhoop rondom het station en het Jaarbeursplein wat vernoemd is naar de Utrechtse Jaarbeurs die net na de eerste WO is gesticht om de lamgelegde handel weer te stimuleren. Het oude gebouw stond overigens vroeger aan het Vredenburg. In een hokkerige setting kon je langs de juweliers lopen. Die Jaarbeurs heeft Utrecht wel heel veel stadsbeweging en dus economisch voordeel opgebracht zo dicht bij het Centraal Station. Nu (2014) komen er jaarlijks zo'n 2,5 miljoen bezoekers langs voor vakantiebeurzen, techniek en 50plus beurs.

Via de prachtig gerestaureerde houtzaagmolen lopen we langs de Rijn naar de Jan Pieterszoon Coenstraat waar Wim Sonneveld vandaan komt en waar tegenover aan de Koningsbergerstraat, mijn oude school staat. Vijftig jaar geleden ging ik naar de brugklas van het Chr. Lyceum, wat nu het Chr. Gymnasium heet. Ondanks oneindig veel reorganisaties staat het gebouw er nog en is eigenlijk nauwelijks veranderd. Jaap en Gerdientje (de bronzen hockeybeelden) staan nog steeds voor de deur en het orgel in de aula staat er ook nog steeds.

We lopen verder langs 's Rijks Munt. Al in 936 had Utrecht muntrecht en 's Rijks Munt is de enige plek in ons land waar ze de penningen mogen slaan. Het zijn vooral ook de herdenkingsmunten die nieuw worden geslagen als een of andere stad zijn jubileum viert. Het gebouw staat er vanaf 1910, daarvoor moest je aan de Oude Gracht (bij het Neude) zijn.

We lopen langs het oude Militair Hospitaal en park Oog in Al en daarna over het Amsterdam Rijnkanaal. Tal van snelwegen lopen hier. Utrecht ligt centraal en het is druk. Als je via de Rijn loopt valt de drukte gelukkig erg mee. Vlak vooraan De Meern passeren we park en ridderhofstad De Voorn. De Rijn loopt hier recht en is ten behoeve van een goede verbinding met Leiden gekanaliseerd. Door De Meern is het eigenlijk saai lopen. Van een Romeinse Castellum is niets te zien. 

We lopen naar Harmelen, dit was ook een Ridderhofstad. Het heeft een herbouwd kasteel. Waar Harmelen (eigenlijk Kamerik) vooral beroemd om is geworden, is de tragische treinramp op 8 januari 1962. 93 doden en 52 gewonden werden er geteld bij de grootste NS treinramp ooit. In de treinen zaten in totaal zo'n 1000 reizigers die in de stoptrein naar Breukelen zaten en in de vertraagde sneltrein Utrecht Rotterdam. Heel Nederland herinnert zich de beelden van de in elkaar geschoven rijtuigen.

Vanaf Harmelen gaat de inmiddels Oude Rijn wat meer zijn oude loop volgen. Via prachtige jaagpaden lopen we naar de vestingstad Woerden waar ook een Romeins Castellum zou hebben gestaan, maar wat vooral als verdedigingsstad bij de Oude Hollandse waterlinie te boek staat.

Naar de Bisschopsstad

201. Rijn 06: Werkhoven - Utrecht at EveryTrail

Alweer een klassieker, die langs de Kromme Rijn van Werkhoven naar Utrecht voert. We passeren diverse kastelen en landgoederen. Het gebied was blijkbaar populair zo onder de rook van de Utrechtse bisschop.

We beginnen bij kasteel Hardenbroek (zie vorige wandeling) en komen dan al gauw bij Kasteel Beverweerd. Op het landgoed staat een opgewit gebouw en in de 13de eeuw stond hier ook al een kasteel. Via de De Zweder Van Zuijlens en de Nassaus en de Van Heeckerens kwam het uiteindelijk in handen van Quakers die het overwitten en daarna in handen van een club voor oudere vegetariërs met geldgebrek. Kortom 't is even afwachten hoe het verder moet (2014).

We lopen door naar Odijk. Op zich is Odijk niet zo interessant maar wel het dorpje Vechten, waarvan de geschiedenis tot in de romeinse tijd terug gaat. De Rijn was een belangrijke transportverbinding. De romeinen bouwden hier wellicht hun versterkingen. Al lopend merk je er overigens niets van. We lopen verder langs Bunnik en komen langs kasteel Cammingha. Het is meer een versterkte boerderij, maar wel weer heel oud. Het ligt vlakbij het landgoed Nienhof waar vroeger een klooster was met boerderijen. Nu is het een centrum voor excursies rond de Kromme Rijn.

We blijven het jaagpad volgen. Jagen deed je met een boot en het was een veel geriefelijkere manier van reizen dan over de modderpaden ploeteren naar Utrecht en Wijk bij Duurstede. We passeren nu drie Kastelen:

Rhijnauwen: Het dateert ook uit de 13de eeuw en werd als ridderhofstad bewoond door vele adellijke families. Nu is er een jeugdherberg en een Theehuis waar ik ruim 40 jaar geleden mijn huwelijks diner heb gebruikt (nostalgie dus). Het Fort Rhijnauwen ligt hier vlakbij en maakt deel uit van de Hollandse Waterlinie

Oud Amelisweerd: Ook een 13de eeuwse hofstad met Nieuw Amelisweerd. In 1672 volledig verwoest, en herbouwd. Er komt nu een museum van de Armando collectie die in Amersfoort gedeeltelijk door brand werd verwoest.

Nieuw Amelisweerd: is ook oud, en is uiteindelijke verbouwd tot appartementen  na jarenlang door krakers te zijn bewoond. De aangelegde bossen met een heuse berg (Engelse werk) met sneeuwklokvelden en bosanemonen rond Amelisweerd zijn het uitgangscentrum voor Utrecht en vooral voor hun studenten, want De Uithof ligt er vlak achter. Door de kromheid van de Rijn, zie je mijn Alma Mater iedere keer onder een andere hoek aan je oog voorbij trekken.

Via de terreinen van Maarschalkerweerd en de Lunettenketen (ook voor de waterlinie) komen we langs het nieuwe Stadion Galgenwaard (DOS, FC Utrecht, Elinkwijk) en betreden het zuidpuntje van de oude stad Utrecht. Via de Oude Gracht en de werven lopen we richting Dom (zie stadswandeling). Wat opvalt zijn de oneindige hoeveelheid fietsen die de binnenstad ontsieren. Maar de stad is oud en heeft ontelbare monumenten, waarvan de Dom het toppunt en de Neudeflat het dieptepunt is.

We lopen door Hoog Catherijne vanaf het Vredenburg, waar het krap 40 jaar oude muziekcentrum is omgetoverd in een kolossaal prestigieus gebouw.  Door het verouderde winkelcentrum, lopen we naar het NS station, dat nu al voor de 4de keer geloof ik wordt vernieuwd.

Van Nederrijn naar Kromme Rijn

200. Rijn 05: Elst(Ut) - Werkhoven at EveryTrail

Een prachtige wandeling die voert langs de plaatsen Amerongen en Wijk bij Duurstede. Allebei plaatsen met een prachtige historie. 

Als we Elst verlaten lopen we rechtstreeks de Amerongse Bovenpolder in. Van oktober tot april kun je erin (anders de Rood Witte route nemen). Het is daar echt ruig en je hebt je hoge schoenen nodig, maar prachtig. We lopen door vlakte zo naar een van de mooiste kastelen van Nederland: Amerongen. In 1286 stond er al een kasteel. In het rampjaar (1672) is het volledig verwoest door de Fransen. In het boek van Luc Panhuysen wordt op een prachtige manier verwoord hoe het kasteel aan zijn einde kwam, maar zijn Heer en Vrouwe de dans ontsprong. Het kasteel is volledig herbouwd en is nu een Unesco juweel.

Vanaf het kasteel lopen we opnieuw de bovenwaard in om aan te komen op de dijk, die hier al Lekdijk heet, terwijl de Nederrijn er langsstroomt. We passeren de Amerongse stuwen en na ruim 6km belanden we in Wijk bij Duurstede (Dorestad). Omdat hier de Lek zich van de Rijn afsplitstte, stond Wijk in het midden van een belangrijk handelsknooppunt: Lek, Rijn en Almere. De laatste verbinding liep naar de Zuiderzee en daarmee was er een zeeverbinding. Vanaf de zesde eeuw was Dorestad rijk en machtig en dat duurde tot 1122. Toen werd de Rijn afgedamd en verzandde de boel volledig. Tiel nam het stokje over en Wijk werd tweederangs.

De Romeinse geschiedenis van Wijk is moeilijk te achterhalen. Er zijn vondsten gedaan zoals de beroemde speld (Fabula van Dorestad). Dus ja, Wijk was belangrijk, maar echte grote Romeinse vondsten....

Tijdens de wandeling wordt het meteen duidelijk dat de Rijn versmalt tot een nietig stroompje: De Kromme Rijn. Maar goed nieuws: er loopt een prachtig pad langs wat doorgaat tot Utrecht. Het ene na het andere landgoed met kasteel of landhuis komt voorbij. Een mooi voorbeeld vormt Cothen, een typisch Kromme Rijn dorp met zijn kasteel Rhijnestein. Het dateert al vanaf de 13de eeuw. In 1368 ontvoerde Jan Rijnestein  Parijse edelsmeden voor flink losgeld. De bisschop van Utrecht maakte  een einde aan Jan's praktijken toe onze roofridder 't Goy (bij Houten) in 1396 plunderde. 

Vanaf Cothen loopt er een mooi pad door de Ossenwaard naar Werkhovens Hardenbroek en daar woonde ook al in 1311 zijn eerste Heer Gijsbert. Je kunt er nu vrij rondlopen. Mooi dus.

Door de Gelderse Vallei en de Plantage

199. Rijn04: Wageningen - Elst (Ut) at EveryTrail

Eigenlijk een klassieker deze wandeling. Ik heb stukken van deze route al vier keer gemaakt en het blijft een boeiende tocht door de vallei en de plantages. We beginnen aan het uiterste randje van de veluwezoom. Ik dacht dat het oip de Wageningse Berg gedaan was, maar het gaat nog even door. Onder Wageningen is het dan echt afgelopen, we moeten de vallei in, maar dat is geen straf want de uiterwaarden zijn prachtig.

Omdat Wageningen die heuvel heeft, is de bewoning hier heel oud. Er zijn hier kleine hoeveelheden romeinse restjes gevonden, maar het echte werk begint in de Middeleeuwen. In 1263 had Wageningen al stadsrechten en werd er gewoond om en nabij de Holleweg, die er nog steeds is. Verder is Wageningen vooral beroemd om zijn Vrede in 1945 (Hotel de Wereld en Bernhard) en zijn landbouwhogeschool. Tegenwoordig heet het universiteit, en dat is terecht want het is een hoogwaardig instituut. waar de modernste landbouwtechnologieen worden uitgedokterd. Je ziet wel een verschuiving naar de microscoop, maar plantjes en gewassen blijven belangrijk. Zo'n 30% van de bevolking heeft wel iets met de universiteit.

We lopen verder door de vallei, waar ooit de Maas doorliep. Nu vormt het de grens tussen Gelderland en Utrecht. We lopen langs de Blauwe Kamer, een prachtig, maar beperkt toegankelijk natuurgebied wat tegen de Grebbeberg aan schuurt. En natuurlijk ook hier de werken van de Nieuwe Hollandse waterlinie. Als je aan de voet van de Grebbeberg staat zijn nog vele sluizen te bewonderen. Het systeem is maar een paar keer gebruikt in WOII. Zowel de Nederlanders aan het begin als de Duitsers aan het eind van de oorlog wilden hun vijanden tegenhouden. IJdele hoop zo bleek.

We passeren Rhenen met haar trotse Cunera toren (helaas in de steigers 2014), maar met een mooie geschiedenis (zie het verhaal). Vanaf Rhenen lopen we wat meer de bossen iets verder van de Rijn af. We lopen op de zuidflank van de Utrechtse heuvelrug: Plantage Willem III. In 1853 werd door de familie Ruys op de warme zuidhellingen een tabaksplantage aangelegd. Je vindt in de omgeving nog overal droogschuren en de merknamen als Panter en Schimmelpenninck spreken tot de verbeelding. Het doet Zuid Europees aan wanneer je hier over de vlakte loopt. Heel bijzonder daar tussen Remmerden en Elst.

Bij Elst dalen we af naar de rivier en komen bij de molen de Wissel. Elst is een typisch lintdorp midden in de bible belt met veel streng gelovigen dus.