De IJssel wordt breed

209. Holl IJssel4: Gouda - Capelle ad IJssel at EveryTrail

Alweer de laatste etappe voor de Hollandse IJssel. Ik verwachtte veel harde dijk, maar dat valt erg mee. In veel gevallen kun je gewoon buitendijks gaan lopen over gras. Wel verkeer boven maar mooie uitzichten over het water.

We beginnen de tocht in Gouda. Het is een stadje waar het centrum mooi bewaard gebleven is met het prachtige  gotische stadhuis en de kaaswaag. Gouda was een echte handelsplaats omdat het op de kruising lag van de IJssel en de Gouwe (daar komt de naam Gouda natuurlijk vandaan). Zo had je er vroeger veel brouwers, kaashandelaren (veel koeien dus) en kaarsen. Om Gouda te verlaten moeten we over de Julianasluizen. Een complex dat in 2014 op de schop ligt, maar voor de vaarverbindingen van belang is. De IJssel wordt vanaf hier geklemde tussen hoge dijken, omdat we de waaiersluizen zijn gepasseerd. Het water is hier onderhevig aan eb en vloed (zie waterkering verderop). Er zijn hier ook geen waterbuffers in de vorm van uiterwaarden. 

We lopen naar Moordrecht over buitendijkse paden. Het is een echt dijkdorpje met mooie pandjes aan de dijk. Binnendijks woonden hier na de oorlog veel Molukkers in uitgestrekte kampen. De Motorclub Satudarah is hier in 1990 opgericht. Aan het einde van het dorp zien we een enorme kolos van een watertoren, die erg doet denken aan de inktpot van de NS in Utrecht. In Moordrecht kun je met een mini-veer naar Gouderak, een "jong" dorp uit de Middeleeuwen.

We lopen verder langs de IJssel naar Nieuwerkerk, wat iets jonger is dan Oudekerk aan de IJssel, maar altijd nog uit de Middeleeuwen. In Nieuwerkerk bevindt zich het laagste punt van Nederland (-6,76m NAP) aan de Derde Tochtweg. Er zijn dus flink gemalen nodig om die polders leeg te houden.

In Nieuwerkerk komen we ook bij de 's-Gravenweg, die deel uitmaakte van de weg van Gouda naar Kralingen. Deze weg staat voor de uitdrukking: "Zo oud als de weg naar Kralingen". Na aanleg van de Schielandse Hoge Zeedijk in de 12de eeuw (!) kwam de 's-Gravenweg binnendijks te liggen. 

De 's-Gravenweg is de toegangspoort tot Hitland, een afgegraven veengebied, wat mooi ligt tegen de randstad. Vanaf Hitland trekken we echt de Randstad in via Capelle aan den IJssel. Het is een volledig uit zijn voegen gegroeid dorp, waarvan je de resten aan de dijk vindt. Het is eigenlijk samengesmolten met Rotterdam: er loopt zelfs een Metrolijn naar Capelle toe. Capelle is ook de laatste plaats aan de IJssel, die hier uitmond in de Nieuwe Maas in het zicht van de Van Brienenoordbrug.

Aan de mond bevindt zich het oudste deltawerk van Nederland (1958): De Stormvloedkering. Tijdens watersnoodramp in 1953, werd met het schip "De Twee Gebroeders" nog een dijkgat gedicht bij Nieuwerkerk, maar het water kwam hier gevaarlijk hoog. Als eerste is daarom hier een stormvloedkering gekomen. Bij een beetje storm en hoog water gaat de kering al dicht en vormt zo een prima beveiliging tegen het laagvliegende Hollandse achterland. Destijds is er ook een (Algera)brug bij aangelegd om de Krimpener waard te ontsluiten. 

Klassiek door de oude linies

208. Holl IJssel3: Oudewater - Gouda at EveryTrail

Een klassieker, deze wandeltocht die  dwars door het groene hart voert. Omdat de afstand Oudewater Gouda niet zo groot is, loont het alleszins de moeite om er een stukje waterlinie bij te doen. 

Oudewater dus, het begin. Het centrum is prachtig. De stad, een vestingstad, hoorde het eerst bij het Sticht, later hadden de Hollanders het in bezit. Het duurde tot 1970 voordat het weer bij Utrecht kwam (700 jaar later).

Oudewater was vooral beroemd om zijn waag. Karel V gaf Oudewater het privilege voor eerlijk wegen. Daar hebben veel van hekserij betichte vrouwen gebruik van gemaakt. In Oudewater kwam je altijd goed weg. Bedenk dat tot 1750 je leven als vrouw niet zeker was en dat het geen Middeleeuwse hobby was, maar een praktijk uit de Renaissance. Zowel de katholieken als de protestanten geloofden naast God ook in de duivel, waarmee je verbonden kon sluiten. Heksen waren daarvoor uitermate geschikt, met alle gevolgen van dien. Enfin, Oudewater was eerlijk.

Via een prachtig jaagpad lopen we langs de IJssel naar Hekendorp. Een heel klein dorp met nogal wat historie als we even Goejanverwellesluis iets verop meenemen. Hier is het gebeid waar twee afwateringskanalen van de Rijn naar de IJssel stromen.  In 1350 werden de Enkele en Dubbele Wiericke gegraven. Later werd er een extra dijk (Prinsendijk) aangelegd om twee watertjes samen te kunnen voegen tot een grote plas: De Oude Hollandse Waterlinie. In Hekendorp en Goejanverwelle zaten dus veel militairen die in opdracht van de patriottische machthebbers in Den Haag Wilhelmina van Pruisen arresteerde toen ze met haar gevolg de Nederlanden in wilde. Het gebeurde op 28 juni 1787. Het was slim van haar, want na deze provocatie kon haar broer haar verzoek om hulp niet meer weigeren. Dat moet me een drukte geweest zijn op al die smalle dijkjes met al die soldaten.

Langs de Wierickes is het prachtig lopen. Wel jammer dat de spoorlijn Gouda Woerden handige doorsteken onmogelijk maakt, maar het landschap met de Oukoopse Molen en kade is wonderschoon.

Terug bij de IJssel lopen we naar Haastrecht . Het ligt daar waar de Vlist de IJssel in komt en daarmee kun je dus geld verdienen. Haastrecht hief tol bij zijn sluis. Een legertje uit Dordrecht kwam daar een stokje voor steken door de sluizen te vernietigen. Haastrecht heeft een mooi stadhuis en een Museum genaamd "Bisdom van Vliet". De "Bisdom Van Vlietjes"  waren een rijke regentenfamilie. Papa Marcellus (burgemeester van Gouda) liet in Haastrecht in 1877 een enorm huis bouwen  waarvan zijn dochter Paulina in 1922 bij testament een museum van maakte om de rijkdommen van de familie, die ze door de eeuwen heen hadden verzameld, uit te stallen.

Opnieuw lopen er prachtige jaagpaden naar Gouda. Dat was onverwacht, want er is natuurlijk veel industriële activiteit langs deze steeds breder wordende rivier.

Belastingparadijs IJsselstein

207. Holl IJssel2: Nieuwegein-Oudewater at EveryTrail

Een wandeling uit het boekje met alles erin: jaagpaden, tiendwegen en middeleeuwse stadjes. We beginnen in Vreeswijk, het lag waar vroeger de Gein in de Lek uitkwam, en waar later het Merwedekanaal in de Lek dook. Het is volledig samengesmolten met Jutphaas, waarmee het nu de gemeente Nieuwegein vormt. Het oude Vreeswijk is mooi, maar van de rest word je niet vrolijk. We zoeken de Kromme IJssel weer op bij de A2. Met een ruime bocht draait de rivier weer naar het westen. 

Het is bij de Doorslag dat de Kromme IJssel Hollandse IJssel wordt. Vanaf hier kan de IJssel bevaren worden, want de Doorslag loopt naar het Merwede kanaal.

We lopen onder de A2 door en komen al spoedig in de gemeente en stadje IJsselstein. Het was al een stadje in 1310 en had daarmee een onafhankelijke positie tov Utrecht. Veel ruzies kwamen daaruit voort. Uiteindelijk viel de stad toe aan Willem van Oranje en was een soort oranje enclave in het Utrechtse. Het leidde ertoe dat na de dood van de kinderloze Stadhouder Willem III, IJsselstein een belastingparadijsje werd. Criminelen en faillerenden waren hier niet welkom. Er werd zelfs een Latijnse School opgericht om de rijkeluiszoontjes goed onderwijs te kunnen te geven. Pas na de Bataafse revolutie (1799) kwam er een eind aan de bevoorrechting en IJsselstein raakte in verval. Nu is het een echte forenzengemeente.

Van IJsselstein loopt er een prachtig jaagpad langs de IJssel. Het wordt nauwelijks belopen en het is smullen geblazen om over zo'n 6km door het hoge gras te lopen. Voor Montfoort nemen we de tiendweg boven Blokland. Ook prachtig als je een paar kilometer onverhard door de polders kunt lopen. Fascinerend te weten dat die wegen er al sinds de Middeleeuwen lopen en dienden om verbindingen te kunnen handhaven over het inklinkende land.

We komen in Montfoort. De bisschop van Utrecht liet hier in 1170 een kasteel bouwen om zijn stad te beschermen tegen de graven van Holland. Tevens kon de burggraaf (een benoemde edele) ingrijpen op bevel van de bisschop. Maar die burggraven roken aan de macht en vormden eerder een bedreiging dan een verdediging tegen de Bisschop. Na de reformatie bleef Montfoort trouw aan Utrecht, ondanks het kerkverbod. In 1648 moest de burggraaf zijn boedel verkopen en het stadje viel onder de stadhouder Willem II. Het is in deze tijd dat Montfoort zich toelegde op het maken van knopen (knopendraaiers) en het bakken van stenen.

We lopen nu over de IJsseldijk door Snelrewaard. Een lintgemeente die overgaat in Oudewewater, de waagstad.

Op zoek naar de IJssel

206. Holl IJssel1: Schoonhoven-Nieuwegein at EveryTrail

We beginnen in Schoonhoven op zoek naar de oorsprong van de IJssel. Eigenlijk natuurlijk omdat Schoonhoven zo'n prachtig stadje is. De kerk, het stadhuis, een stadspoort, de Dam met Waag, ze staan er allemaal. In de 16de vestigden zich hier de zilversmeden. Er kwam een school en er is een museum. Op 2de pinksterdag is het hier zilverdag. En mocht je het allemaal niet geloven: de Amsterdammertjes hebben een zilveren knop (van chroom).

Vanaf de Grote Gracht loopt er een wetering met kades naar het oosten. We lopen over de Nassau- en de Cabauwse kaden naar lintdorp Cabauw. Er staat een grote roomse kerk in het dorp, jawel een Jacobskerk. Er is dus een 14km Jacobs wandeling.

We gaan verder naar Lopik, wat beroemd is om zijn zendernaam. De masten zelf staan wat verder in de Lopikerwaar ter hoogte van Lopikerkapel. Hier ontmoette ik een mijnheer die vroeg of ik pelgrim was en de Jacobsroute liep en een stempeltje had gehaald. Niets van dat alles. Hij wist me te vertellen van het Kersbergseveer dat van Uitweg naar Achthoven voer. Hij kende de zonen van de veerman (Kersbergen).

Het bizarre is, dat ik nog nooit van Uitweg had gehoord, terwijl ik er zo'n 2,55km vandaan (op Lexmond dus) ben geboren. Het illustreert eigenlijk hoe geïsoleerd de bewoners van elkaar zijn, wanneer er zo'n Lek doorheen stroomt. Na Lopik begint het water Enge IJssel te heten. Het is eigenlijk een uitwateringskanaal, maar toch, we hebben hem. De kade krijgt nu ook een deftige naam: De Graafdijk.

We passeren vervolgens Lopikerkapel, ook al zo'n lintdorp aan de IJssel. Er staat een mooi wit NH Kerkje en een Oude School. Even verderop zien we in al zijn glorie het hoogste gebouw van Nederland: De Gerbrandy toren. Met zijn 372m is hij het hoogst. In 1961 opende Juliana hem. In 2011 ontstond er brand, die een gedeelte van de (versleten) installatie verwoeste. Gelukkig zat NL niet zonder TV, want alles gaat tegenwoordige over de kabel of satelliet. Maar nog steeds worden er met name Radio (FM) signalen en Digitenne met de toren verspreid.

Zodra we Lopikerkapel zijn gepasseerd wordt het spannend, want we naderen de plek waar in 1285 de IJssel bij de Lek is afgedamd. Toen in 1122 de Rijn bij Wijk bij Duurstede werd afgedamd, werd het voor de IJssel ook teveel en Floris V gelastte de afsluiting. Het leuke is dat de Lage Dijk er nog steeds is en dat de huidige Lekdijk hier in feite over een paar honderd meter de afsluiting vormt. Je kunt het zien aan die knikken in de dijk. Een plaatselijke boer in Het Klaphek (kleiner kan een gehucht niet zijn) heeft me het uitgelegd. Hij vertelde dat ze bij de dijkverbeteringen op de oude fundaties waren gestuit, die onverbiddelijk in tact moesten blijven. 

De IJssel gaat hier Kromme IJssel heten en vormt het eigenlijke begin van de Hollandse IJssel. Via een prachtig pad door Het Klaphek en langs een waterzuivering, vlak bij de A2 en er onderdoor dus, loopt de IJssel waarvan ik nooit had geweten dat die daar liep, terwijl ik er notabene zo'n 50 jaar geleden er bijna langsfietste op weg naar school. Eenmaal onder de A2 zijn er veel paden richting de tram in Nieuwegein Zuid (Vreeswijk), maar dan wel via vele huizen.

Op naar Brittenburg

205. Rijn10: Leiden - Katwijk at EveryTrail

Het is een korte afstand van Leiden naar Katwijk. De Oude Rijn is hier op zijn breedst en loopt als Stille Rijn en het Galgenwater uit Leiden. Het is de moeite waard om de Morspoort aan te doen. De poort dateert van 1669 en is met de Zijlpoort de enige van de overgebleven acht poorten. Alles heet hier overigens mors. Het slaat op het feit dat hier vroeger moerasweiden waren.  Met een laatste blik op de korenmolen de Put (het is een hele recente replica) verlaten we de sleutelstad.

De Rijn is lastig te volgen met al die bruggen en ontsluitingssporen en wegen. Via een ingewikkelde rotonde passeren we Huize Ter Wadding te Voorschoten. Een lakenverver liet het in 1729 bouwen, nu kun je er naar je hart laten kijken. We komen nu via Leiden in Valkenburg bij het gelijknamige meer, waaraan een smalspoormuseum ligt. Liep het lijntje vroeger door de Katwijkse duinen om zand voor het waterleidingbedrijf te transporteren en de Atlantikwal aan te leggen, nu loopt het om het meer heen van april tot september. Het wandelpad er langs is prima. 

Als we weer bij de Rijn aankomen steken we over naar Oegstgeest en zien er een enorme, roestige menselijke gedaante. Je kunt erin, om een reis door het lichaam te maken via baarmoeder, darmen en hersenen. Als we de A44 zijn overgestoken duiken we in de nieuwbouwwijken van Rijnsburg en het is verbazend dat midden in die nieuwe stenen het Huisje van Spinoza staat. Deze, door de Joodse gemeenschap  verbannen filosoof, heeft er twee jaar gewoond. Spinoza maakte godsdienst ondergeschikt aan de filosofie en dat heeft hem zowat de kop gekost, terwijl zijn geschriften daarmee verboden werden. Hij was naast denker ook een goede lenzenslijper. Christiaan Huygens nam zijn producten af. 

Via Katwijk binnen lopen we langs het laatste stukje van de Rijn naar het uitwateringskanaal. Van de oorspronkelijke Rijn is hier niets meer te vinden. Die moet volgens de overlevering tussen Noord- en Katwijk ter hoogte van het Estecterrein in zee zijn gestroomd. Op deze manier komt europa's machtige rivier wel erg mager aan zijn einde. Wat rest zijn de verhalen uit oud romeinse tijden, die melding maken van Brittenbrug. Een fort waarvan we zeker weten dat het in de Middeleeuwen bestond en dat nu ergens als een soort Atlantis voor de kust moet liggen. De Nederlandse geschiedschrijving heeft het fort verbonden aan de romeinse vesting. Dat er een tolburcht moet zijn geweest ligt voor de hand, maar dat hier ook de Kallatoren moet zijn geweest, waar Calligua zijn overwinning op de oceanen voerde, is wel erg fantastisch. Het heeft de Katwijkers er niet van weerhouden de Kallatoren als roestig monument uit te voeren aan de monding van hun Rijn. Zo worden ze er nog aan herinnerd dat hun netten door die toren onder water werden opengereten.

Vanaf de monding van de Rijn lopen we langs het "De Stijl" Hotel Savoy van architect Oud. Op de Boulevard is het zicht door zandverhogingen op zee verdwenen. De oudste gebouwen vormen de kerk en de witte Vuurbaak (vierboet), de een na oudste vuurtoren (de Brandaris staat 1) van Nederland (1628). In Katwijk is niet de ooievaar brenger van babies, maar deze vierboet (Spinoza zou zich in zijn graf omdraaien).